Bebeğin gelişimi sırasında anne karnında meydana gelen bir problem olan dudak ve damak yarıkları farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
Yüz bölümlerinin ve ağız içi yapıların oluşması sırasında birleşememeye bağlı açıklıklar dudak, burun, diş etleri ve damakta ortaya çıkabilir.
Yarıklar hem damakta hem de dudakta olabilceği gibi, bunlardan yalnızca birinde de olabilir. Damak yarıklarını tespit etmek dudak yarıklarına oranla daha zordur.
Dudak yarıklarının anne karnında ultrason ile tespit edilmesi mümkün olmaktadır. Fakat yumuşak damakta ve çok arkadalarda meydana gelen yarık ya da gizli yarıklar genellikle tespit edilemez.
Yarık damak ve yarık dudak (spalt lip ve spalt damak), doğuştan gelen bir durumdur ve bebeklerin dudak veya ağız boşluğunun gelişimi sırasında ortaya çıkar. Bu durum, dudak veya damakta bir veya her iki tarafta oluşan yarıklar veya çatlaklar şeklinde görülür. Yarık damak, genellikle dudak ortasından damağa kadar uzanan bir açıklık veya çatlak olarak tanımlanırken, yarık dudak ise dudakta bir veya iki tarafta yarıkların oluşmasıdır.
Bebek rahim içerisindeyken 5. haftada dudak kısmını oluşturan hücreler, 9. haftada ise damak kısmını oluşturan hücreler birleşmeye başlar. 12. haftada ise bu birleşme tamamlanır. Eğer bu birleşme dönemi sırasında herhangi bir sorun meydana gelirse dudak ve damak yarıkları ortaya çıkabilir.
Doğumdan önceki dönemde gelişen ve yüzdeki orta hattın birleşmesindeki bir kusur sonucu ortaya çıkan dudak ve damak yarıkları halk arasında tavşan dudak olarak da bilinir. Dudak ve damak yarıkları her 1000 canlı doğumdan 1 tanesinde görülür.
Dudak ve damak yarıklarının en temel nedeni genetik faktörlerdir. Yani aile bireylerinden birinde dudak damak yarığı mevcutsa, doğacak olan çocuklar dudak damak yarıkları oluşma ihtimali de yüzde 4’tür. Dudak damak yarıklarının en temel nedenleri olarak şunlar gösterilebilir:
Doğum öncesinde dudak ve damak yarıklarının tespit edilebilmesi için herhangi bir test olmamakla birlikte, hamileliğin 13. haftasından sonra karın ultrasonu ile teşhis edilmesi mümkündür. Bunlarla birlikte dudak ve damak yarıklarının hemen hemen yarısında buna neyin sebep olduğu bilinmez. Bazı vakalarda dudak ve damak yaralarına bazı organlardaki işlevsel ve estetik sorunlar da eşlik edebilir.
Dudak ve damak yarıklarının yarattığı en büyük problem estetik olmayan görüntüdür. Fakat bu sorun konuşma bozukluğu gibi işlevsel bir sorun da eşlik edebilir. Ayrıca beslenme sırasında da sorun yaşamak muhtemeldir. Ayrıca bu durum orta kulak ve dişlerde sorun yaratabileceği gibi çene ve yüz gelişimine de olumsuz etki yapabilir.
Dudak yarıklarının anne karnında ultrason ile tespit edilmesi mümkün olmaktadır. Fakat yumuşak damakta ve çok arkadalarda meydana gelen yarık ya da gizli yarıklar genellikle tespit edilemez.
Dudak yarıkları tek taraflı ya da çift taraflı ve tam ya da tam olmayan yarıklar olmak üzere sınıflandırılır. Damak yarıkları ise yumuşak damakta meydana gelebileceği gibi, yumuşak ve sert damakta bir arada görülebilir. Bazı dudak yarığı vakalarında diş eti kemerinin de olumsuz etkilenmesi mümkündür. Buna göre dudak yarıkları ve damak yarıklarının çeşitli şunlardır:
Dudak ve damak yarıklarında ortaya çıkan yarığın formuna ve ne gibi sorunlara neden olduğuna bağlı olarak uygulanacak tedavi yöntemi farklılık gösterebilir.
Yarık dudak ve damak ameliyatlarının gerçekleştirilebilmesi için bazı koşullar bulunur. Bu koşullar şunlardır:
Dudak ve damak yarıklarının ameliyat ile tedavisinde emme ve beslenme gibi işlevsel sorunlar tedavi edildiği gibi, estetik bir görünün yaratılmış olur. Dudaktaki ve damaktaki yarıklarının çok ciddi seviyelerde olduğu durumlarda, ameliyat öncesinde ortodontik bir tedavi gerekebilir. Bu ortodontik tedavi ile dudak ve damak yarıklarının daraltılması amaçlanır. Tedavinin toplam süresi ise ortalama olarak 7 ila 9 ay arasındadır. Dudak ve damak yarıkları tedavisinde ulaşılmak istenen hedefler ise şunlardır.
Eğer dudak ve damak yarıkları tedavi edilmezse ya da uygulanan tedavi başarısız olursa, hastalarda gelişme geriliği, zatürre ya da orta kulak iltihabı gibi ek sorunlar ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda tek bir ameliyat yeterli olmaz ve ilerleyen yaşlarda estetik ve işlevsel kusurların giderilmesi için ikincil ameliyatlar gerekebilir. Ayrıca bazı dudak ve damak yarıkları burnun estetik ve işlevsel durumunu bozabilir. Bu yüzden dudak ve damak yarığı ameliyatına ek olarak burundaki sorunların giderilmesine yönelik işlemler de gerçekleştirilebilir.
Dudak ve damak yarığı ameliyatları bir dizi operasyonu içerir ve neredeyse tamamı genel anestezi altında yapılır. Ortalama ameliyat süreleri 2 ila 4 saat arasında değişebilir. Operasyon sonrasında bebeklerin elini ağzına götürmemesi ve aynı zamanda bölgenin bakımının da uzman bir hemşire tarafından yapılması gerekir. Ameliyat sonrasında dikişlerin alınması ise 5 ila 7. günün sonunda gerçekleşir. Yarık damak ameliyatlarından sonraki süreç yarık dudak ameliyatlarından sonraki sürece oranla çok daha zordur. Çünkü operasyon sonra ameliyat bölgesinde kanama ya da dilin şişmesi gibi komplikasyonlar oluşabilir. Bu dönemde parçacıklı olmayan berrak gıdalar tüketilmelidir. Ağız içerisindeki kesilerin iyileşmeye başlaması ise ortalama olarak 3-4 gün sürer.
Estetik ve işlevsel olarak ciddi problem yaratan hastalıklar olan dudak ve damak yarıkları ile ilgili bilinmesi gereken bazı önemli noktalar ise şu şekilde:
Dudak ve damak yarıklarındaki ameliyatın alanında uzman ve deneyimli bir cerrah tarafından yapılması operasyon başarısını artırır.
Yarık damak ve yarık dudak tedavi maliyetleri, cerrahi müdahale sayısı, hastanın genel sağlık durumu, kullanılan teknikler ve tedaviyi yapan sağlık kurumunun özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Tedavi süreci boyunca çocuğun gelişimi yakından izlenmeli ve uzman bir cerrah tarafından önerilen tedavi planına göre hareket edilmelidir. Bu sayede, yarık damak ve dudak durumu tedavi edilirken çocuğun sağlığı ve estetik açıdan en iyi sonuçlar elde edilebilir.